Zagadka przeszłości – odszyfrowanie hieroglifów I

Pod koniec I wieku p.n.e. cywilizacja Egiptu chyli się ku upadkowi – coraz mocniejsze na arenie politycznej są Grecja i Rzym i coraz szersze są również ich wpływy kulturowe.
Starożytny Egipt był wówczas postrzegany jako paradoksalna mieszanka barbarzyństwa i wiedzy, niesamowitych odkryć oraz rozwiązań technicznych. Egipcjanie byli postrzegani jako twórcy pisma, chociaż nikt nie był w stanie odczytać żadnych inskrypcji hieroglificznych, tak jak czytano po łacinie czy w grece. Wierzono raczej, że hieroglify nie wyrażają poszczególnych dźwięków bądź sylab, ale przedstawiają konkretne przedmioty z rzeczywistości, czasem także znaczenia symboliczne, które przypisywano danym przedmiotom w kulturze egipskiej.

Najpopularniejszą próbą odczytania hieroglifów jest manuskrypt Horapolla z Nilopolis pochodzący z IV wieku n.e. Zagubiony, odnalazł się w 1419 roku, a opublikowany został w 1505. „Tłumaczenie” to jest mieszanką intuicyjnego myślenia, skojarzeń i czystej fantazji. Dobrym przykładem metody Horapolla jest próba wytłumaczenia znaczenia hieroglifu przedstawiającego psa – ‘kiedy (Egipcjanie) chcieli przedstawić święte plemię, proroka, grabarza, złość, zapach, śmiech, chrapanie, jakąś zasadę albo sędziego, rysowali psa’.

Innym znanym ‘tłumaczem’ hieroglifów był jezuicki ksiądz Athanasius Kircher. W 1666 roku „odczytał” kartusze z obelisku znajdującego się w Rzymie na Piazza Della Minerva. Jego interpretacja inskrypcji brzmiała: „Ochrona ze strony Ozyrysa przed zemstą Typho może być uzyskana poprzez odpowiednie rytuały i obrzędy, poprzez składanie ofiar i modły do opiekuna trzeciego świata Genii, aby zapewnić sobie dobrobyt, który dany jest z łaski Nilu, a która to łaska sprowadza na ludzi gniew Typho.”
Co ciekawe, dzisiejsze odczytanie kartusza to…: Wahibre – imię faraona 26. dynastii.

W czasach nowożytnych Egipt przestaje używać hieroglifów i zaczyna używać pisma koptyjskiego (słowo koptyjski pochodzi od arabskiego słowa gubti, które samo pochodzi z greki od wyrazy Aiguptos, czyli Egipt). Pismo koptyjskie było oficjalnym pismem kościoła egipskiego i przetrwało do XVII wieku, wyparte wówczas przez pismo arabskie. Jednak nauka koptyjskiego była pielęgnowana w niektórych szkołach przyklasztornych, a znajomość tego pisma odegrała ogromną rolę w późniejszym odszyfrowaniu hieroglifów.

Dopiero w Oświeceniu zaczęto podważać tradycyjny sposób myślenia o hieroglifach jako o piśmie obrazkowym. Ojciec Barthelemy wymyślił na przykład, że kartusze mogą zawierać nazwy własne – imiona faraonów i bogów.